W tabeli 2 zawarto współczynniki korelacji Rs dla poszczególnych analizowanych zmiennych.

Tabela 2. Współczynniki korelacji rang Spearmana (Rs) dla badanych zmiennych.

* - istotne statystycznie, p<0,05, HDRS - Skala Depresji Hamiltona.

Omówienie

Wyniki przeprowadzonych przez nas badań ujawniły (tabela 2) istotne statystycznie zależności pomiędzy specyfiką przebiegu depresji a funkcjonowaniem poznawczym pacjentów. Liczba hospitalizacji negatywnie wpływa na efektywność semantycznej fluencji słownej, podczas gdy dłuższy czas trwania choroby obniża sprawność słuchowej pamięci krótkotrwałej i długotrwałej, wzrokowej pamięci krótkotrwałej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. Nasilenie poziomu depresji mierzone Skalą Depresji Hamiltona negatywnie koreluje jedynie z zakresem słuchowej pamięci bezpośredniej. Najsilniejszy wpływ na funkcjonowanie poznawcze pacjentów wywiera jednak liczba przebytych epizodów depresji. Związana jest ona nie tylko z niską efektywnością słuchowej pamięci krótkotrwałej i długotrwałej oraz wzrokowej pamięci krótkotrwałej, ale również z osłabieniem werbalnej i wzrokowo-przestrzennej pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych oraz z obniżoną sprawnością koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Uzyskane przez nas wyniki są zgodne z doniesieniami, mówiącymi o niepełnej remisji zaburzeń afektywnych w następstwie zastosowanej terapii (głównie w zakresie funkcjonowania poznawczego) oraz z badaniami nawiązującymi do trwałych zmian w obrębie mózgu, które mogą być następstwem epizodu depresyjnego (w konsekwencji każdy kolejny epizod obniża w coraz większym stopniu sprawność procesów poznawczych) [24, 25, 26].

Pierwsze z wymienionych doniesień potwierdzają Paradiso i wsp. [27], Trichard i wsp. [28] oraz Weiland-Fiedler i wsp. [29] (którzy stwierdzili utrzymujące się w okresie remisji choroby zaburzenia procesów uwagi), Marcos i wsp. [30] (zaobserwowali zaburzenia pamięci werbalnej i wzrokowej) oraz Jaracz i wsp. [31] (opisał zaburzenia funkcji przestrzennych). Neu i wsp. [9] donoszą natomiast o osłabieniu pamięci słownej i fluencji słownej w grupie pacjentów z depresją poddanych farmakoterapii. Zaburzenia te utrzymują się nawet po okresie 6-miesięcznej remisji choroby (podobne zależności zaobserwowali Reppermund i wsp. [6]). Ponadto, osłabienie efektywności pamięci operacyjnej widoczne już w momencie rozpoczęcia leczenia przeciwdepresyjnego jest predyktorem mniejszej skuteczności podjętej farmakoterapii oraz gorszego przystosowania społecznego i zawodowego chorych [5, 32, 33]. Podobne zależności zaobserwowano w fazie remisji choroby afektywnej dwubiegunowej [34, 35].

Zgodnie z drugą grupą wymienionych wcześniej badań, osłabienie pamięci deklaratywnej (zarówno epizodycznej, jak i semantycznej) u chorych z depresją może być wynikiem stopniowego zmniejszenia się objętości hipokampa po przebytych kolejnych epizodach choroby (hiperkortyzolemia typowa dla epizodu depresyjnego wywiera bowiem działanie neurotoksyczne na struktury hipokampa) [36]. Zdaniem Sheline i wsp. [37] opisane zmiany powiązane są z długością przebytych epizodów choroby. Z kolei Elgamal [38], stwierdził, iż stopień obniżenia sprawności pamięci werbalnej jest zależny od czasu trwania depresji. Egeland i wsp. [39] oraz Gomez i wsp. [40] podkreślają natomiast negatywny wpływ podwyższonego poziomu kortyzolu na sprawność pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych, a Gałecki i wsp. [41, 42] donoszą o znaczącej roli procesów zapalnych w etiologii depresji (co pośrednio może doprowadzać do osłabienia zdolności poznawczych).

Podsumowując należy podkreślić związek pomiędzy specyfiką przebiegu zaburzeń depresyjnych a funkcjonowaniem poznawczym chorych. Wykrycie charakteru zależności między analizowanymi przez autorów zmiennymi, nasileniem zaburzeń poznawczych a efektywnością terapii farmakologicznej powinno stać się przedmiotem dalszych badań.

Wnioski

1.      Liczba hospitalizacji z powodu depresji związana była z obniżeniem fluencji słownej.

2.      Dłuższy czas trwania choroby powiązany był z osłabieniem sprawność słuchowej pamięci krótkotrwałej i długotrwałej, krótkotrwałej pamięci wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej.

3.      Liczba przebytych epizodów depresji związana jest z niską efektywnością słuchowej pamięci krótkotrwałej i długotrwałej, wzrokowej pamięci krótkotrwałej, werbalnej i wzrokowo-przestrzennej pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych oraz z obniżoną sprawnością koordynacji wzrokowo-ruchowej.

4.      Nasilenie poziomu depresji mierzone Skalą Depresji Hamiltona negatywnie koreluje z zakresem słuchowej pamięci bezpośredniej.

Ograniczenia

Ograniczeniem pracy może być liczba osób w badanej grupie (pozwalająca jednak na przeprowadzenie analizy statystycznej). Prezentowane wyniki są częścią szerszego projektu badawczego dotyczącego funkcjonowania poznawczego chorych z rozpoznaniem depresji.

Autorzy są świadomi wpływu leków przeciwdepresyjnych na funkcjonowanie poznawcze pacjentów, jednak analiza wpływu leczenia farmakologicznego na sprawność poznawczą chorych wykracza poza ramy prezentowanego artykuły. W celu zminimalizowania ww. zależność analizie poddano wyniki uzyskane przez pacjentów leczonych jedynie lekami z grupy SSRI.

Badanie nie było sponsorowane

Adres do korespondencji: dr n. med. Monika Talarowska, e-mail: talarowskamonika@wp.pl

Klinika Psychiatrii Dorosłych, ul. Aleksandrowska 159, 91-229 Łódź, tel.: (42) 652-12-89, fax.: (42) 640-50-58

Piśmiennictwo

dostępne w wersji pdf:  à wersja pdf